جوك هاي فيس بوكي فقط در صفحات فيس بوك رد و بدل نمي شوند بلكه در تلفن هاي همراه ، ايميل ها .... هم هستند، جوك هايي از جنس پ ن پ تا دكتر شريعتي و اكنون جوك هاي جديدي در راه است.

وقتي مي خواهيد در فيس پوك پستي بگذاريد به قسمتي برمي خوريد كه نوشته است

what’s on your mind? چه چيزي در ذهنتان است؟ هر كس طبق آنچه در فكر  و حرفي كه براي گفتن دارد به شكلي در اين قسمت چيزي مي نويسد يا عكسي مي گذارد اما هميشه در اين قسمت حرف و تصاوير جدي جاي نمي گيرند بلكه برخي اين قسمت ها را با بيان طنز گونه پر مي كنند گاهي حتي اين روند از يك پست تنها عبور كرده و يك صفحه يا گروه را به خود اختصاص مي دهد طنزهايي در شاخه ها، موضوعات و اشكال متفاوت. طنزهايي كه گاهي در پشت  آن دنيايي از حرف و خلاقيت پنهان است.

شبكه هاي اجتماعي اين روزها دنيايي جدا و مجزا از دنياي حقيقي و پرطرفدار است و برخي آنقدر مشغول اين فضاها هستند كه در دنياي حقيقي تا اين حد روابط اجتماعي ندارند.  اين روند تا جايي است كه شايد بتوان گفت اين افراد دچار نوعي اعتياد به شبكه هاي اجتماعي شده اند و اين مهم باعث شده است تا تاثير پذيري خاصي از پيام هاي اين محيط داشته باشند، چه مستقيم و چه غير مستقيم.

مقداری از این پیام ها را نیز جوک و لطیفه یا طنز تشکیل می دهند جوک هایی که از یک منظر برآیندی از فرهنگ جامعه اند و از نگاهی دیگر موثر بر آن. در جامعه شناسی طنز فرهنگ گفتاری را برگرفته و نشان دهنده فرهنگ آن جامعه می دانند.

جوک های نسل قدیم هیچ گاه از میان جامعه رخت برنکندند و حتی به فضای مجازی هم کشیده شده اند جوک های که با روزی یه نفر شروع می شدند و... اما حال شاید شاهد جوک و لطیفه هایی  در غالب های مختلف در شبکه های اجتماعی هستیم که خیلی زود وارد سایر رسانه ها و ارتباطات میان فردی هم می شوند.

موج این جوک ها در شبکه های اجتماعی روند فزاینده ای دارد به طوری که هزاران لایک می خورد گاهی یک پیچ را به نام خود می کند حتی مانند پ ن پ ها شبکه ای اجتماعی برایش ایجاد می شود که در اوج خود ثانیه ای چند پ ن پ جدید به خود می دید.

اما این طنزها  فارغ از یک تفریح و سرگرمی صرف گاهی انگیزه های سیاسی به خود گرفته اند حتی در شکل تفریحی خود سیاست زدگی را در باطن خود داشتند حتی اگر مخاطب با چنبین نیتی به استقبال آنها نرود. درقبح زدایی، حرمت شکنی، تخریب چهره، توهین، بدبینی، تمسخر و... عواملی هستند که در بطن این موارد پنهانند.

در ادامه اشاره ای به برخی از این طنز و جک ها خواهیم داشت.

پ ن پ 

پ ن پ به معنای پس نه پس نوعی طنز و لطیفه است عبارتی که در یک مکالمه دو طرفه شکل می گیرد و شخص دوم در جواب شخص اول با بکار بردن این عبارت به نوعی طنز آمیز پاسخ می دهد که شیرینی خاص خود را دارد. این لطیفه ها در برهه زمانی خود توانسته اند در تیکه کلام ها وارد شوند و صفحات زیادی از دنیای مجازی را به خود اختصاص دهند حتی سایت ها و شبکه ای اجتماعی برای این مورد راه اندازی شد ،حتی با این عنوان کتاب های زیر چاپ رفت.

پ ن پ از جمله ان جوک ها بود که بیش آنکه سیاسی باشد جنبه سرگرمی دارد البته در لایه های درونی این جوک ها هر چند ناخودآگاه پتانسیلی در قبح شکنی و ضد ارزشهای اجتماعی و اخلاقی پنهان بود و قطعا تاثیرات خود را هم داشته است.

ترول

ترول ها را امروز بیشتر به عنوان کمیک استریپ های جوان پسند می شناسند ترول در ویکی پدیا غیر از معنی خاص خود که اوباش های اینترنتی نامیده می شوند، از آن به عنوان شخصیتی افسانه‌ای در اساطیر نورس کهن(اسکاندیناویی)یا می شود. ترول به صورت عامه مترادفی منفی از جاتون تلقی میگردد البته امروزه ترول در رسانه ها به انواع مختلف به تصویر کشیده شده است.

ترول ها  مواردی سرگرم کننده و مفرح هستند که گاه بعدهای هنجار شکن به خود می گیرند و معنایی مثبت و منفی در دل خود دارند  و در پس خنده ها گاهی مانند پ ن پ ها پیام و تاثیرات ظریف و نهانی دارند.

آیت الله جنتی

همه چیز از نیمه شهریور ماه 1389 شروع شد که شایعه ای در خصوص بیماری شدید و فوت دبیر پرسابقه شورای نگهبان و امام جمعه موقت تهران منتشر شد. اما شورای نگهبان به سرعت این شایعه را تکذیب کرد تا بلافاصله در یک اتفاق باورناپذیر حجم وسیعی از لطیفه هایی که بخشی از آنها هزلیات آمیخته با توهین بود در خصوص سن آیت الله جنتی و طول عمر ایشان بعضا توسط طنزپردازان سابقاً ساکن ایران در فضای آنلاین منتشر شود و سپس به صورت پیامک در سطح جامعه نیز برخی از این هزلیات چرخید . متاسفانه این شروعی بود از سری جوک هایی که هبچ انسان اخلاق مداری آن را نمی پسندد و افرادی که قرار بود از این به بعد شخصیتشان در طنزپرداری تخریب و مورد تمسخر واقع شود شاید اهانت و تمسخر تا قبل از این در قالب جوک هایی برای قومیت ها نمود داشت. جوک هایی که حتی احکام شرعی آنها را مذموم می شمردند اما اینبار این لطیفه ها از قومیت ها به سمت شخصیت ها رفت. جوک هایی که علاوه بر توهین و افترا قبح شکنی و اهداف خاص سیاسی هم در پشت آن پنهان بود این جوک ها حتی بعد تصویری هم پیدا کرد و نقل محافل شد. هدف خاص سیاسی در پس این جوک ها تخریب جایگاه آیت الله جنتی در نظام و نقش موثر ایشان در انتخابات ها بود.

جملات دکتر شریعتی

دکتر شریعتی بعد از آبت الله جنتی هدف سیبل برخی از طنز پردازان شد و چون موجی رسانه ها را فرا گرفت. و باز هم تخریب شخصیت، توهین، افترا و...... جوک هایی که طنزهای آن اخلاقی نبود و برخی برچسب سیاسی بودن بر آن می زدند و آن را افراطی در مقابل افراط گروهی در نشر جوک های آیت الله جنتی می دانستند.

سوسن شریعتی در اینباره می گوید واکنش همه اعضای خانواده به این پیامک ها اغلب خنده بوده. انصافا در بعضی از این پیامک ها ذوق ورزی دیده می شود. شده است مادرم شاکی شود که چه بی تربیت و یا چه لوس. اما موفق ترین این جوک ها آنهایی است که شریعتی را در یک موقعیت یا در روزمرگی قرار می دهد و می نشاند: شریعتی در حال جریمه شدن، در حال بازگشت از خانه، در حال خیار خوردن، در سفر تایلند و...

روحانی مچکریم

با پیروزی حسن روحانی در انتخابات موج جدیدی از لطیفه ها راه افتاد و اینبار نوبت رئیس جمهور بود که سیبل طنز و جوک های فیس بوکی شود روحانی متشکریم جمله اخر جملاتی بود به طنز آخر مطلبی می آمد که هیچ ربط مستقیمی به دولت و وی نداشت شاید این روند واکنشی بود به بحث میانجی گری روحانی و کلید او  و کنایه ای به افرادی خیلی زود همه چیز را نتیجه آمدن دولت می دانستند که خیلی زود هم تبدیل به تیکه کلام شد. البته برای خوانش اهداف سیاسی آن نیازی به ذره بین نیست اما این روند با همه گیر شدن رو به طنز رفت حتی هواداران هم درصدد استفاده و بعضا مصادره آن بر آمدند که صدای عده ای دیگر از طرفداران در آمد. این روند هم در هر دو صورت اثرات خود را بر افکار عمومی داشت.

خاطرات هاشمی رفسنجانی

اما بعد از مدتی که خبری از اینچنین جک های تخریبی نبود حال دوباره جنبه ای جدید و البته بازهم تخریبی و ضد اخلاقی این موج را از سر گفته است. این موج بعد از اینکه بحث مذاکرات ایران و آمریکا پیش آمد و خاطرات هاشمی رفسنجانی توسط سایت ایشان منتشر شد در مخالفت با نظرات اینچنینی ایجاد شد در واقع مخالفتی با ابتکاری غیر اخلاقی. دراینباره صفحه ای در شبکه اجتماعی فیس بوک ایجاد شد که جملاتی را به طنز همراه با هزلیات درباره خاطرات ایشان بازگو می کند در سبک جوک های که برای آیت الله جنتی و دکتر شریعتی ساختند، توهین، افترا، تمسخر و تخریب چهره را هدف خود دارند  جک هایی با اهداف کاملا سیاسی.

آخر کلام

همانطور که مشهود است جوک ها علاوه بر طنز همیشه اهداف و تاثیرات مستقیم و غیر مستقیم،آگاهانه و ناخودآگاه و آشکار و پنهان در خود داشته اند که بعضا وارد عرصه های ضد فرهنگی و سیاسی می شوند. روند جوک های نسل جدید نشان داده اند که آنها در شبکه های اجتماعی آمادگی خاصی برای اهداف سیاسی در پس خود دارند .

اینچنین غالب های تاثیرگزار و همه گیر از جهتی نشان از این دارد که برنامه های ارتباطی ما هوشمند تر و هدفمند تر شده اند اما  متاسفانه این هوشمندی بعدی سیاه به خود گرفته است که با اصول اخلاقی و ملی ما در تناقض است.

پتانسیل نرمی که در پس این موج ها در قبح شکنی و تخریب وجود دارد  و زمینه سازی ای که برای جنگ های روانی می توانند داشته باشند هیچگاه جدی گرفته نشده اند نه در بعد رسانه های فعلی و نه در بعد ارتباطات میان فردی .هر چند شاید چیز خاصی در ظاهر این امر مشهود نباشد اما قطعا اثرات بلند مدت و پنهان این موج ها غیر قابل انکار است.

مسئولین فرهنگی هیچگاه ظریفانه به این امر نگاه نکرده اند. باید جلوی این موج جدید از جوک ها گرفته شود و الا بعد ها مسئولین بیشتری و مقدسات را هم فرا خواهند گرفت البته مقابله با این جریانات ظرافت می خواهد نه تانک!

ابتدا باید سنجید عوامل ایجاد چنین جوک های چیست؟ دشمنی، نقد، نیاز به تفریح،  نمودی از نارضایتی افکار عمومی و... . اگر چنین است چرا اینگونه نمود پیدا می کند، فضای بسته جامعه در بیان نقد یا هدف هوشمندانه و نرم دشمنان؟ و با توجه به هر کدام از جواب ها می توان نوع  مواجه با این موج ها را تغییر داد.

رواج طنز و روحیه مثبت در جامعه و مقابله با جوک های غیر اخلاقی و با هدف های سیاسی که افکار عمومی را در بلند مدت پریشان خواهد کرد از وظایف مسئولین است. با هیچ توجیهی حتی نقد نباید وارد عرصه غیر اخلاقی شد. شاید باید از این طنز پردازان مانند هکر هایی استفاده کرد که از آنها در جهت ارتقا و امنیت سیستم های کامپیوتری سود می جویند،آنها را باید برای یافتن راه های خلاقانه و نوین در جهت فرهنگ سازی به کار گرفت، به طور مثال نهادهای فرهنگی می توانستند در زمان اوج پ ن پ ها بهترین استفاده را از آن کنند و  به جای انفعال، از پتانسیل این جک ها استفاده می کردند و پ ن پ را شخصیت سازی می کردند تا در جک ها به جای نام قومیت ها بنشیند تا اثرات سو آن کمتر شود. کارهای فرهنگی هر چند سخت و بلند مدت اما دارای ارزش می باشد و نیازمند برنامه ریزی، دقت و تخصص است. برنامه ریزی های فرهنگی ظرافت هایی دارد که باید با نگاه بازتر و پویا به استقبال آنها رفت.